The Decolonisation Group
At
Utrecht University
4 Critiques of the AfricaMuseum
Anouck van Aalst, Elizabeth Rigden
Itaï van de Wal
Matthew Fam
​
What does “decolonization” mean for the Africa Museum?
Decolonization, in the context of a museum, is the process in which a collection is freed from the dominating influence of the (former) colonizer. This can impact anything from the objects at display, to the way those objects are obtained and organized in relationship to other objects, and the place they are given in expositions. Concretely, this entails identifying, challenging, revising or even replacing assumptions, ideas, values and practices that are the product of colonization, or the colonizer’s dominating influence.[1]
According to the mission statement of the Africa Museum, decolonization would be completed once a contemporary and decolonised vision of Africa would be represented. To that, we would add that decolonization is about more than displaying an accurate vision of Africa: It is also about representation in one’s own terms and safeguards that ensure certain perspectives are not drowned out. It is about what the museum decides to display and how that object is acquired: Was it borrowed on good terms from a befriended museum, fairly purchased or stolen? What place does this object hold in an exposition and what information can be extrapolated from the relationship between all these objects? What is also of high importance to us, is the acknowledgement of the damage done by colonizers to the formerly colonized countries. This is very essential information when creating a context in which to imbed other information about Africa.[2]
On the possibility of a legal framework for restitution
Currently, part of the RMCA’s answer to the demand for decolonization, especially regarding the questions of how its exhibition materials were acquired, is the development of a legal framework for restitution, i.e. returning objects from its collection to their rightful owners. In its own words, the AfricaMuseum’s Director’s Advisory Committee in 2020 stated that it “recognises that its collections were acquired in part during the colonial period in the context of a policy of legal inequality: people were forced or placed under pressure to abandon objects, and they were too weak to negotiate the price when they wished to sell objects.”[3] In 2021, it added that it wishes to enter dialogue with the Democratic Republic of Congo in order to reach “a framework to facilitate the return of legal ownership of all property for which a provenance study concludes that its possession by Belgium is illegitimate.”[4]
A crucial question worth raising as the AfricaMuseum moves ahead with formulating restitution in legal terms: in which ways is this apparently self-explanatory resorting to law as the solution to restitution a colonial continuation? The motivation for constructing a legal framework for restitution seems to be that some ways in which art was acquired in Congo were illegal under Belgian domestic law at the time. Underlying legal principles of restitution say that illegal acts may not be profitable to the perpetrator and that the damage to the victim must be somehow repaired, ideally by returning them to the state they were in prior to suffering harm from the illegal act. But why should Belgian domestic law determine what was illegal, and thus determine what acts of colonial plunder do or do not give rise to the duty of restitution? Here, another legal principle, the prohibition of retroactive justice, seems to relieve Belgium from the duty to return bounty that was not illegally acquired under the colonial power’s own laws at the time. Legal resolution is presented as necessary to return art objects, but if we see it as a response to the political demand for decolonization, it appears as the non-sequitur that it is. And if we recognize that it may very well judge the actions of its colonists by its own colonial standards, then we realize that the legal work done by the AfricaMuseum is a depoliticization and colonial continuation, more so than a decolonization. Another legal framework, one that does not choke politics, which can process anticolonial demands, must be possible. Dan Hicks, in The Brutish Museums, writes against the prohibition of retroactive justice: “We must not relativise our modern values in order to justify past acts, when those acts are unfinished. [...] these [stolen artworks] are no longer artworks but trophies of ultraviolence, until restitution begins.”[5]
Selective decolonization
Ostensibly, the RMCA has in recent years attempted to decolonize their exhibits. To the untrained eye, it would seem as though those efforts have been successful, but a closer look can tell a different story. On the Africa Museums interactive map, users are able to click on the different rooms and receive a brief description of the contents of each room. Some rooms also include images of objects and further information regarding the specifics of the items on display. The description for the room titled The Resource Paradox states that Central Africa has an abundance of natural resources but is still a poor region of the world, and that Central Africa would benefit from “good governance focused on sustainability.”[6] This is an interesting take on why Central Africa is a “poor” region. Instead of mentioning that colonialism pillaged Central Africa of its natural resources, they instead state that perhaps it is the ways that Central Africa is now governed. This is not the only instance in which colonialism still shines brightly in the museum exhibits. In fact, it seems that the only exhibits that were “decolonized” were the exhibits that related directly to the indegenous people of Central Africa and not the ones relating to landscape, resources, or biodiversity. In fact, one room, The Crocodile Room, has not been changed since the 1920s and it is meant to stay that way, showing “an image of an exotic and romantic Africa.”[7] While the RMCA has attempted to decolonize some of their exhibits, they are still perpetuating colonialism in others.
Appearing to decolonize
RMCA’s permanent exhibition room of Colonial History and Independence recognizes how its collections have been composed by white Europeans. It further admits that public debate on the “reconstruction and interpretation of the colonial past” remains controversial, and the discussion of such dynamics remains “a challenge”. Granted, the museum makes an active attempt to decolonize its institution through the inclusion of African community voices by way of artist, scientist and journalist-in-residence programs. However, it remains to be seen whether these transient voices are mere tokenism in the museum’s long-term attempts to decolonize its content.
Rather than churning out temporary exhibitions signposting a curatorial team’s reckoning of colonialism, a systematic communication of issues surrounding colonial past should be inculcated within the syllabi of training programs for public-facing staff. Museum docents and educational outreach program facilitators may be seen as appendages to headlining exhibitions, but they also support how such interpretations may be received and debated. As a proposed way to further decolonize museums, training programs in RMCA need to tackle the challenges associated with communicating the aforementioned “reconstruction and interpretation” of colonial pasts. Ranging from interpersonal skills like conflict management within educational settings, an appreciation of historical contexts, and a critical eye on navigating nuances in argument, the syllabi—regardless of how brief—deserves as much attention as webpage descriptions or exhibitions.
​
[1] Decolonize (verb). (2022). In Merriam-Webster. https://www.merriam-webster.com/dictionary/decolonize
[2] History and renovation. (z.d.). Royal Museum for Central Africa - Tervuren - Belgium. Consulted on January 17th 2022, from https://www.africamuseum.be/index.php/en/discover/history_renovation
[3] “Restitution policy of the Royal Museum for Central Africa: Approved by the Director’s Advisory Committee on 31 January 2020,” About Us, AfricaMuseum, accessed January 18, 2022, https://www.africamuseum.be/en/about_us/restitution
[4] “Restitution policy,” AfricaMuseum, https://www.africamuseum.be/en/about_us/restitution
[5] Dan Hicks, The Brutish Museums: The Benin Bronzes, Colonial Violence and Cultural Restitution (London: Pluto Press, 2020), 214-15
[6] “The Resource Paradox,” Africamuseum, accessed January 13, 2022, https://museummap.africamuseum.be/map/en/.
[7] “The Crocodile Room ,” Africamuseum, accessed January 13, 2022, https://museummap.africamuseum.be/map/en/.
Decolonize the museum: het AfricaMuseum in Tervuren
Vera Furth, Dennis van Holten, Floor Hakstege en Annewil Nieuwenhuizen
Het definiëren van het begrip ‘dekolonisatie’ lijkt kinderlijk eenvoudig. De Dikke van Dale geeft als definitie: ‘het zelfstandig worden van een kolonie.’ Maar dat dekt de lading maar deels: de term dekolonisatie wordt steeds meer en steeds vaker gebruikt als begrip om de ontmanteling van een overwegend Europees of westers perspectief te omschrijven. Het gaat allang niet meer uitsluitend om landen die onder het juk van hun overheerser willen uitkomen, maar om hoe er nog steeds geworsteld wordt met de kolonialistische ideologie. Daarmee is het verworden tot een morele en intellectuele strijdkreet. Iris van Huis, onderzoeker van sociale wetenschappen, definieert de term als volgt: […] decolonizing is a practice aimed at rethinking heritage in a way that exposes such processes of power […] in order to foster more equal and just societies and connections.”[1] Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, beter bekend als het AfricaMuseum in Tervuren is al jaren onderwerp van discussie en de dekolonisatie van het museum verloopt moeizaam. Zo schreef de VN in 2019 nog in een rapport dat de reorganisatie van het museum niet ver genoeg ging. Daarin werd geëist dat het museum zich zou ontdoen van alle koloniale propaganda en daarnaast een accuraat beeld van de wreedheden van het Belgische koloniale beleid moest weergeven.[2] Tijdens het onderzoek bleken in het museum onder andere nog steeds racistische beelden van Congolezen tentoongesteld, zij het op een ‘minder zichtbare plek.’
Wat heeft het AfricaMuseum gedaan om het museum te dekoloniseren?
Tussen 2013 en 2018 was het AfricaMuseum gesloten voor een grootschalige renovatie. De doelstelling was dan ook om een eigentijds museum te worden over hedendaags Afrika met inbegrip van een kritische benadering van het koloniale verleden van het museum. Het AfricaMuseum wil dan ook een forum zijn voor debat en een ontmoetingsplaats worden voor allen met een interesse voor Afrika.[3]
Bij de heropening in 2018 bleek echter deze kritische blik deels te ontbreken. In de aankomsthal naar het daadwerkelijke museum staat een tekst op de muur; Alles gaat voorbij, behalve het verleden. Deze zin stond er tijdens de opening in vier verschillende talen, namelijk: Duits, Engels, Nederlands en Frans. Dit zijn alleen de talen van de overheersers, en de taal van de onderdrukten ontbreekt. Hiermee ontbrak het dus al aan het kritisch kijken naar het koloniale verleden. Guido Gryseels kon ook geen antwoord geven op de vraag waarom deze talen ontbraken.[4] Vandaag de dag is deze tekst echter wel ook te lezen in twee Afrikaanse talen.
Een andere grote verandering is terug te zien op de ‘Grote Rotonde’. Deze zaal, met een grote koepel, overal marmer en in het midden op de vloer de ster van de Onafhankelijke Congostaat, was voorheen een ode aan het koloniale project van koning Leopold II. Vandaag de dag krijg je toch een ander gevoel bij deze zaal. In de nissen in de muur staan gouden beelden die deel uitmaken van het beschermde erfgoed, en dus niet mogen worden weggehaald. Hier is echter een goede oplossing voor bedacht. Voor alle beelden hangen nu gazen met afbeeldingen gemaakt door de Congolese kunstenaar Aimé Mpane, om een tegengewicht te bieden tegen het discours dat hiervoor in deze zaal hing.[5]
Al met al heeft het museum zeker een poging gedaan om het museum te dekoloniseren, maar is hier op bepaalde punten nog niet volledig in geslaagd. Er zijn zeker goede stappen gezet maar om echt de reputatie van koloniaal museum kwijt te raken moeten er zeker nog veranderingen plaatsvinden in het museum.
Ons voorstel tot beleidsverandering
De begrippen inclusiviteit en toegankelijkheid zouden hoog in het vaandel moeten staan bij publiekshistorische instellingen als musea. Zeker op het gebied van erfgoed, waarbij bepaalde door een groep gedeelde waarden en inzichten met betrekking tot een gedeeld verleden geconstrueerd worden, is het van belang om mensen niet buiten te sluiten bij het proces van verhaalvertelling over hun eigen gezamenlijke verleden. Het erfgoed vormt voor deze mensen een belangrijk component van hun identiteit en kennis hierover moet op een representatieve en authentieke manier in de publieke sfeer gepresenteerd worden. Het representeren van een groepsidentiteit kan naar onze mening alleen in samenwerking met de desbetreffende groep.
Het is dan ook opvallend dat alle directionele functies in het AfricaMuseum bekleed worden door witte, Belgische mensen en niet door mensen van de Afrikaanse gemeenschap wiens verhaal in het museum verteld wordt. In andere departementen, bijvoorbeeld Culturele Antropologie en Geschiedenis, zijn wel enkele mensen van Afrikaanse afkomst te vinden. Zij vormen echter een kleine minderheid.[6]
De niet-diverse aanwezigen bij een bestuursvergadering in 2018.
Een eerste strategie om het AfricaMuseum te dekoloniseren, zou zijn om het bestuur op de schop te nemen. Directeur van de Vereniging van Kunstmuseadirecteuren (AAMD) Christine Anagnos verklaarde waarom een gebalanceerd bestuur van belang is voor musea: “A relatively homogenous board can threaten a museum’s understanding of and responsiveness to its public. Trustees are part of a museum’s leadership group, so ideally they should be diverse in ways that reflect—and are engaged with—the community they serve.”[7] Aangezien de medewerkers van het AfricaMuseum de rijkdommen van de Afrikaanse cultuur willen laten zien, lijkt het ons noodzakelijk dat ten minste vijftig procent van de directie bestaat uit vertegenwoordigers van de Afrikaanse diaspora.
Deze nieuwe strategie gaat uit van de volgende principes, zoals in The Brutish Museums: The Benin Bronzes, Colonial Violence and Cultural Restitution van archeoloog Dan Hicks: Een etnografisch museum, dat haar oorsprong heeft in een koloniale context waar de antropologie als wetenschap ingezet werd om de koloniale ‘white supremacy’ ideologie te legitimeren[8], moet in het geheel geherdefinieerd worden om werkelijk te ‘dekoloniseren’. Zo moet (ten eerste) de herkomst van alle ‘gestolen’ objecten, gedefinieerd volgens het framewerk van het Sarr-Savoy rapport[9], onderzocht worden om teruggegeven te worden aan de gerechtigde eigenaar en institutioneel racisme te voorkomen.[10] Daarnaast moet de manier van een andere cultuur of een bepaalde (koloniale) geschiedenis ‘representeren’ veranderen naar een ruimte van ‘verschijning’ (Hannah Arendt’s appearance) van afbeeldingen van (teruggegeven) objecten of objecten die de Belgen (en hun koloniale voorvaderen) volgens het framewerk wél toebehoorden. Daarbij moet genoeg kennis van de curatoren over de gehele collectie beschikbaar worden gesteld aan de bezoeker, zodat er een open plek ontstaat waarbij bezoekers zelf in staat worden gesteld een mening of verhaal te construeren.[11] Ten slotte is hierbij belangrijk dat deze kennis tot stand is gekomen uit een samenwerkingsverband met curatoren/wetenschappers uit Congo en dat de uiteindelijke uitkomst (tentoonstelling/catalogus/documentaire/of live-events) ook in Congo beschikbaar wordt gesteld voor bezoek, zodat een waar ‘polyfoon narratief’ geconstrueerd kan worden.[12]
​
[1] Iris van Huis, “Contesting Cultural Heritage: Decolonizing the Tropenmuseum as an Intervention in the Dutch/European Memory Complex,” in Dissonant Heritages and Memories in Contemporary Europe, ed. Tuuli Lädesmäki, Luisa Passerini, Sigrid Kaasik-Krogerus en Iris van Huis (Londen: Palgrave Macmillan, 2019), 217.
[2] Statement to the media by the United Nations Working Group of Experts on People of African Descent, on the conclusion of its official visit to Belgium, 4-11 February 2019. Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties (11 februari 2019). Geraadpleegd op 13 januari 2022. https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=24153&LangID=E.
[3] Gids van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, 8.
[4] https://www.npostart.nl/roofkunst/23-04-2021/BV_101404883, 6:31.
[5] Gids van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, 118-119.
[6] https://www.africamuseum.be/nl/staff.
[7] https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-takes-museum-boards-diverse.
[8] Dan Hicks, The Brutish Museums: The Benin Bronzes, Colonial Violence and Cultural Restitution (London, 2020), 15.
[9] Hicks, The Brutish Museums, 238-239.
[10] Ibidem, 234.
[11] Ibidem, 36.
[12] Felwine Sarr and Benedicte Savoy, ‘The Restitution of African Cultural Heritage. Toward a New Relational Ethics’ (2018), https://restitutionreport2018.com/ sarr_savoy_en.pdf, aldaar 85-86.
Dekolonisatie of de makkelijke uitweg? Hoe om te gaan met gestolen voorwerpen in het Tropenmuseum.
Tirza van der Zande, Zoë Aronds, Anouk van Vliet en Dionne Wilbrink
​
Musea in Europa hebben lange tijd de geroofde ‘kunst’ uit koloniën gepresenteerd als een trofee voor dit verleden of om andere culturen als exotisch te bestempelen. In dit artikel proberen wij uiteen te zetten waarom het tijd wordt voor een andere aanpak.
Voor dekolonisatie van het tropenmuseum is het van belang dat het Nederlandse koloniale verleden op een duidelijke manier terug te zien is in het museum. Hierbij moet erkend worden dat dit verleden een periode was van diefstal, geweld en racisme. Zoals Van Huis in haar tekst aantoont, is deze erkenning niet altijd aanwezig in de Nederlandse samenleving: “From a postcolonial-theory perspective, a lack of attention for the colonial past or uncritically representing that past is problematic, as it ignores power positionings that were created in the past.”[1] Inherente machtsrelaties die zijn gecreëerd door het koloniale verleden moeten aan het licht komen in plaats van te worden genegeerd, alsof het nooit bestaan heeft. Het Tropenmuseum is eerder aangevallen op hun gebrek aan aandacht aan koloniale gruwelijkheden. Volgens de tekst van Hicks is het van belang dat musea publiekelijk hun bijdrage in het in stand houden van symbolisch en epistemisch geweld erkennen, ook door het behoud van objecten: “so today museums must face up to how cultural objects continue to play a role in justifying colonial violence based on cultural difference, and to put a stop to this.”[2]
In de definitie die Hicks hanteert en wij voor dit stuk ook zullen hanteren, speelt de achtergrond van het voorwerp voor het dekoloniseren van het museum dus een belangrijke rol. Het Tropenmuseum benoemt op de website dat de voorwerpen uit hun collectie voornamelijk gekocht, gestolen of aan hen gegeven zijn. Het laatste sluit echter niet uit dat het voorwerp niet gestolen is. Om daadwerkelijk een museum goed te kunnen dekoloniseren zal een museum in kaart moeten brengen waar deze voorwerpen vandaan zijn gekomen en van wie het gestolen is. Hierbij moet ook worden bedacht dat landsgrenzen zoals ze nu bestaan niet altijd afdoende zijn om de locatie van een voorwerp te bepalen. Een voorbeeld hiervan is het Luba masker wat zich nu in België bevindt, maar uit toenmalig Belgisch-Congo is geroofd.[3] Hoewel Congo nu nog een bestaande staat is, werd het masker specifiek van de Luba geroofd. Het voorwerp is dus in praktijk niet gestolen van de staat Congo, maar van de Luba en zullen dan ook aan die rechtmatige eigenaar moeten worden teruggekeerd.
Lange tijd werden musea gebruikt om de grootsheid van de Europese kolonialisten te presenteren. Om het museum te dekoloniseren is het belangrijk dat er aandacht geschonken wordt aan een gelijkwaardig discourse. Op de site van het Tropenmuseum staat: Verhalen over universele menselijke thema’s zoals rouwen, vieren, versieren, bidden of vechten. Ze maken nieuwsgierig naar de enorme culturele diversiteit die de wereld rijk is. In het Tropenmuseum ontdek je dat we op de verschillen na, allemaal hetzelfde zijn: mens.
Wat probeert het Tropenmuseum nu al te doen om het museum te dekoloniseren? Ten eerste met hun vaste expositie ‘What’s the Story’ vertelt het museum over de koloniale geschiedenis van hun museum. Hiermee geven ze aan zich bewust te zijn van het huidige debat over het koloniale verleden en slavernijgeschiedenis. In deze expositie beantwoorden ze vragen als: “Is alles wat je hier ziet geroofd?” en “Was het wel eerlijke handel?”. Als antwoord op de eerste vraag geven ze aan dat objecten zijn gekocht, geschonken en soms geroofd. Hierbij wordt geschreven dat dit in de context van koloniale onderdrukking, handel, militaire acties, wetenschappelijke projecten en missie en zending gebeurde. Daarbij schrijven ze dat de objecten die een grote culturele waarde hebben in het land van herkomst of niet vrijwillig zijn afgestaan “wat het Tropenmuseum betreft in aanmerking komen voor teruggave.” Over het verkopen van collectiestukken schrijven ze echter dat “afstoting van collectie alleen bij wijze van uitzondering en op een correcte manier gebeurt. De opbrengst moet altijd ten goede komen aan de collectie.”[4] We vragen ons hierbij af in hoeverre het Tropenmuseum zich bezig houdt met het onderzoeken van de collectie en waar de collectie daadwerkelijk vandaan komt. Het lijkt er namelijk op dat het museum zich passief hier tegenover opstelt en hun collectie niet graag weggeeft.
Hoe zit het met andere musea met tentoonstellingen over het koloniale verleden? Het Rijksmuseum plaatste bij de vaste tentoonstelling 77 extra informatiebordjes om deze werken in een koloniaal perspectief te plaatsen.[5] Deze nieuwe bordjes vertellen over de koloniale macht van Nederland die vanaf de zeventiende eeuw onlosmakelijk is verbonden met het systeem waar slavernij onderdeel van uitmaakte. Ze vertellen verhalen van mensen die onder Nederlands gezag tot slaaf gemaakt, te werk gesteld en tot object gereduceerd zijn. Daarnaast probeerde het museum ook in te gaan op de mensen die profiteerden van deze handel of zich er hardop tegen uitspraken. Dit is een vrij simpele manier om extra informatie te verschaffen aan de bezoekers van het museum, iets wat voor het Tropenmuseum ook zou kunnen werken.
Tot nu toe hebben we besproken wat het Tropenmusea zelf heeft gedaan en wat het kan leren van andere musea, maar tot slot willen we onze eigen visie ook graag toelichten. Als wij het Tropenmuseum zouden overnemen zouden wij verschillende strategieën willen toepassen. Op het moment dat er sprake is van teruggave van objecten is het van belang dat het koloniale narratief nog steeds verteld wordt. Dit kan door middel van hologrammen, animatie en audiotours worden tentoongesteld. Als er sprake is van behoud, moet het museum duidelijk definiëren hoe het aan elk object gekomen is. Zo is het gift-karakter van een object niet perse uitsluitend voor diefstal, en dat zou expliciet benoemd moeten worden. Tenslotte bestaat de organisatie van het museum vooral uit witte werknemers met een Europese achtergrond. Door het aannemen van mensen met verschillende culturele achtergronden zou er een grotere kans bestaan op het hebben van een gelijkwaardig gesprek over de toekomst van het Tropenmuseum.
[1] I. van Huis, ‘Contesting Cultural Heritage: Decolonizing the Tropenmuseum as an Intervention in the
Dutch/European Memory Complex’, Palgrave Studies in Cultural Heritage and Conflict (Londen 2019), p. 217.
[2] D. Hicks, The Brutish Museums: The Benin Bronzes, Colonial Violence and Cultural Restitution (London 2020), p. 236.
[3] Tropenmusem https://www.tropenmuseum.nl/nl/over-het-tropenmuseum (geraadpeegd 13-1-2022).
[4] What’s the story,” Tropenmuseum https://www.tropenmuseum.nl/nl/zien-en-doen/tentoonstellingen/whats-the-story (geraadpleegd 13-1-2022).
[5] Rijksmuseum, https://www.rijksmuseum.nl/nl/zien-en-doen/tentoonstellingen/rijksmuseum-en-slavernij (geraadpleegd 13-1-2022).